სახადი № 5 (ოპტიმისტური ტრაგედია პროლოგით და ეპილოგით)

პროლოგი

თუ არ ვცდები, ზაზა ფირალიშვილის ერთი ძველი სტატიის სათაური იყო “დაბრუნება ისტორიაში.“ ავტორი, თავის მხრივ მერაბ მამარდაშვილს დაესესხა, რომელიც ხშირად ამბობდა, რომ საქართველოს დამოუკიდებლობა თუნდაც იმიტომაა აუცილებელი, რომ ჩვენი თავი დავინახოთ, გავარკვიოთ ვინ ვართ და რას წარმოვადგენთ.

ოცი წლის წინ ჩვენ დავბრუნდით ისტორიაში და დავინახეთ ჩვენი თავი. დიდად აღფრთოვანებული არ დავრჩით ნანახით, მაგრამ თუკი ისტორიის ყველაზე დიდი გაკვეთილი ისაა, რომ ამ გაკვეთილს არავინ სწავლობს, საქართველოს შემთხვევაში ასე ნამდვილად არ არის. მთელი ჩვენი უახლესი ისტორია სწორედაც რომ ერთგვარი განსწავლის პერიოდია, გარკვეულ ილუზიებთან დამშვიდობების წლები. უნდა ვთქვა, რომ საკმაოდ სახიფათო ილუზიებთან და საკმაოდ მძიმე დამშვიდობების.

და ყოველი მათგანი იყო არა მარტო ილუზია, არამედ ერთგვარი სახადიც, ავადმყოფობა, რომელიც არცთუ სასიამოვნო გადასატანია, მაგრამ გადატანის შემდეგ იმუნიტეტს გიმუშავებს და მეორედ უკვე აღარ შეგეყრება. ვერ ვიტყვი, რომ გამოჯანმრთელების შემდეგ ეს იმუნიტეტი მთელ საზოგადოებას გამოუმუშავდა, მაგრამ პოლიტიკურად აქტიურ ნაწილში, იმ წრეებში, სადაც გადაწყვეტილებები მიიღება და ხორციელდება,  ამგვარი ტენდენცია აშკარაა.

ამ თვალთახედვით საქართველოს ისტორია პერმანენტული ავადმყოფობა–გამოჯანმრთელების ისტორიაა, ოღონდ გამოჯანმრთელების პერიოდი ძალიან ხანმოკლეა ხოლმე. თან გადატანილ სახადს გართულებებიც ჩვევია და მანკიერი ეფექტებიც.

სახადი №1. ეთნოცენტრული.

პირველად იყო ზვიადი, უფრო ზუსტად ეთნოცენტრული ნაციონალიზმი, რომელმაც ეროვნული  მოძრაობის პერიოდში ვულკანივით ამოხეთქა და ისეთი ამაზრზენი სახით წარსდგა ჩვენს წინაშე, კინაღამ სრულ ნიჰილიზმში გადაისროლა მთელი მოაზროვნე საზოგადოება. აქ არ იყო არაფერი ახალი. ათწლეულების მანძილზე იკვებებოდა ქართული ნაციონალიზმი იმ მითით, რომ არაქართველები შეგნებულად ცდილობენ ფეხი მოიკიდონ ჩვენს მიწა–წყალზე, ნელ–ნელა შეგვავიწროვონ და განგვდევნონ. ეს მიეწერებოდა არა მარტო კრემლის ფარულ ზრახვებს, არამედ თვით არაქართულ ეთნოსებსაც, რომლებიც დემოგრაფიული ანექსიისთვის გამზადებულ ზომბებად იყვნენ წარმოდგენილები. მარტო ლიტერატურული ნაწარმოებები იმდენია შექმნილი, ამ თემაზე, რომ მთელი ანთოლოგიაც კი შეიძლება შეადგინო, მიხეილ ჯავახიშვილის “ჯაყოს ხიზნებიდან“ დაწყებული და მუხრან მაჭავარიანის ლექსებით დამთავრებული (“გუგულის კვერცხი ესოდენ უხვად ჯერ არ ყოფილა ჩვენში“  და ა. შ.).

მოკლედ ეს ინფექციური დაავადება კარგა ხანია გვჭირდა, ოღონდ შედარებით მიყუჩებულ მდგომარეობაში. დამოუკიდებლობის მათრობელა ჰაერმა მხოლოდ მისი აქტივიზირება მოახდინა. აქტივიზირებული მითი კი ძალიან მახინჯი გამოდგა. ის გამოიხატა ბორჯომის რაიონიდან ოსი მოსახლეობის მასიურ გამოსახლებაში, ეთნიკური ნიშნით ხალხის სამსახურებიდან დათხოვნასა თუ საშინლად შეურაცხმყოფელი ეპითეტების რახარუხში ყველაზე მაღალი ტრიბუნებიდან.

რაოდენ უარყოფითადაც არ უნდა შევაფასოთ 1991–92 წლების საშობაო გადატრიალება (და ცხადია, უარყოფითად უნდა შევაფასოთ), შეგვიძლია თამამად განვაცხადოთ, რომ ეს კოშმარი ფაქტობრივად გამსახურდიას ხელისუფლებასთან ერთად დამთავრდა. არანაირი პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი დივიდენდების მომტანი ეთნოცენტრული ნაციონალიზმი მას შემდეგ აღარ არის. ერთხანს პირადობის მოწმობაში ეროვნების აღნიშვნა და მიწაზე კერძო საკუთრების  არაქართველებისთვის დაკანონება რჩებოდა უკანასკნელ ბასტიონებად,  მაგრამ ეს ორი ბასტიონიც ისე დაეცა, სერიოზული რყევები არ გამოუწვევია. დღეს მხოლოდ მარგინალური ჯგუფები თუ ოპერირებენ იმ სქემებით, ოდესღაც ეროვნულობისა და ქართველობის უცილობელ ატრიბუტად რომ ითვლებოდა. ეთნიკურ დაპირისპირებაზე აპელირება გახდა არაპოპულარული და პრინციპულად მიუღებელი.

კონტრარგუმენტის სახით ვიღაცამ შესაძლოა აფხაზეთის ომი და ცხინვალის რეგიონში განვითარებული მოვლენები გაიხსენოს, მაგრამ აქ უფრო პოლიტიკური ფაქტორები მოქმედებდა, თუ არ ჩავთვლით სამხრეთ ოსეთის ოლქის გაუქმებას, რაც გამსახურდიას დროს მოხდა და დიდწილად იყო გაპირობებული ეთნოცენტრული ნაციონალიზმის სტერეოტიპებით.

მოკლედ,  ეთნოცენტრული ნაციონალიზმის სახადი მძიმე დანაკარგებით, მაგრამ  მაინც მოვიხადეთ, თუმცა, საბჭოთა პერიოდში შეყრილი ინფექციური დაავადებების ნუსხა ამით არ ამოწურულა.

სახადი №2. ქურდული.

შემდეგი სახადი, რომელმაც გამსახურდიას დამხობის შემდეგ უაღრესად მწვავე და ჯანმრთელობისთვის საშიში ფორმა მიიღო, იყო კრიმინალური რომანტიზმის მითი.

ეს მითიც დიდი ხნის განმავლობაში იძერწებოდა ჩვენს ცნობიერებაში. მართალია,  „კეთილშობილი ყაჩაღის“  სტერეოტიპი მარტო ქართული კულტურისთვის არაა დამახასიათებელი, მაგრამ ეს ვერაფერი შვებაა. ლეგენდებს „ინტელექტუალ ქურდებზე“ ,„მაგარ მომპარავ ტიპებზე“ თუ უბრალოდ „კაი ბიჭებზე“  ქართულ-საბჭოურ მითოპოეტურ სამყაროში საპატიო ადგილი ეკავა. კრიმინალური რომანტიზმი აღიქმებოდა სიყალბით სავსე საბჭოური რეალობის ალტერნატივად და ცოტა ვინმე თუ ფიქრობდა, რომ ეს ალტერნატივა კი არ იყო, არამედ ამ რეალობის ნაწილი.

მაგრამ ჯაბა იოსელიანმა და მხედრიონმა შეძლო ის, რასაც ვერანაირი პროპაგანდა ვერ შეძლებდა. კრიმინალური რომანტიზმი  რეკორდულად მოკლე დროში იქნა დისკრედიტირებული. თანამედროვე დათა თუთაშხიებს და არსენა ოძელაშვილებს ლიტერატურული არქეტიპების კეთილშობილებისა არაფერი ეცხოთ, ქურდებზე ხომ საერთოდ აღარც ღირს სიტყვის დაძვრა. ძალმომრეობის და უსამართლობის შემხედვარე ქართული საზოგადოება შეუძლებელია დარჩენილიყო ძველი ილუზიების ტყვეობაში. კრიმინალური რომანტიზმი მორალურად სწორედ იმ პერიოდში მოკვდა. დღეს სააკაშვილი ტყუილად წარმოადგენს ქურდული სამყაროს განადგურებას დიდ ჰეროიკულ ქმედებად - ეს მხოლოდ ტექნიკური საკითხი იყო, თან საზოგადოების მიერ მხარდაჭერილი. ქურდული მაგიისგან განხიბვლა გაცილებით ადრე მოხდა.

სახადი №3. ინტელიგენტური.

შევარდნაძის მმართველობის დროს დასრულდა კიდევ ერთი დიდი ილუზია – მითი ქართულ ინტელიგენციაზე. ამ სოციალურმა ფენამ, რომელიც საბჭოთა პერიოდში ქვეყნის უდიდეს მორალურ და ინტელექტუალურ ავტორიტეტს წარმოადგენდა. 90-იან წლებში ფაქტობრივად შეწყვიტა არსებობა. ეს ცხადია, არ ნიშნავს, რომ კარგ ხელოვანს თუ მეცნიერს არავინ აფასებდეს  მისი პროფესიული საქმიანობის გამო, მაგრამ ინტელიგენციამ დაჰკარგა პოლიტიკური ავტორიტეტი, ერის ლიდერისა და წინამძღოლის მისია. თუკი ადრე, ქვეყნის მოწყობის საკითხებზე მწერალს პირდაპირ მოეთხოვებოდა პოლიტიკური ლიდერობა და როცა თავს არიდებდნენ ამ საქმეს, ყველა მიტინგზე ისმოდა, სად არიან ქართველი მწერლებიო, ეს სოციალური როლი ინტელიგენციამ დაჰკარგა, სხვა სოციალური როლი კი არც ჰქონია.

90-იანი წლების ბოლოსთვის ინტელიგენციის გავლენა საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ პროცესებზე პრაქტიკულად ნულამდე დავიდა, მიუხედავად იმისა, რომ შევარდნაძე მუდმივად ცდილობდა ნომენკლატურული ინტელიგენციის აქტივიზირებას. რუსთავი-2-ის ჟურნალისტები  და არასამთავრობო სექტორის „ცნობილი სახეები“ გაცილებით ქმედით ზემოქმედებას ახდენდნენ მიმდინარე პროცესებზე, ვიდრე პრეზიდენტთან დაახლოებული მეცნიერები თუ .პოეტები. პოსტსაბჭოთა პერიოდის პირველ წლებში ასეთი რამ უბრალოდ წარმოუდგენელი იყო.

ისიც უნდა ვთქვა, რომ ინტელიგენციის, როგორც გავლენიანი სოციალური ფენომენის მნიშვნელობა ბოლო დროს უკიდურესადაა გაზვიადებული როგორც ხელისუფლების, ისე ოპოზიციის ერთი ნაწილის მიერ. ამის ნათელი მაგალითი იყო სააკაშვილის  რეკლამირებული ვიზიტები გურამ დოჩანაშვილთან და მუხრან მაჭავარიანთან, ასევე ძველი ინტელიგენციის წარმომადგენელთა ხშირი სტუმრობები „მაესტროს“ საკანში. სინამდვილეში არანაირი პოლიტიკური სარგებელი ინტელიგენციის სოციალური როლის რეანიმირების მცდელობას არ მოაქვს. ამას ადასტურებს ყველა სოციოლოგიური კვლევა, რაც კი საქართველოში ჩატარებულა.  პოლიტიკოსებს ხშირად აკრიტიკებენ, მაგრამ არავის აღარ მოსდის თავში მათ მოუწოდოს, რომელიმე ხელოვანს ან მეცნიერს დაუჯერეთო.

და ეს სწორია, რადგან იყო კულტურული ადამიანი, კარგი რეჟისორი ან ფიზიკოსი, სულაც არ ნიშნავს ერის ლიდერობას. მითი ინტელიგენციის წინამძღოლობაზე წარსულს ჩაბარდა, ინტელიგენციამ ვერ შეძლო იმ მოლოდინების გამართლება, რასაც საზოგადოება მათზე ამყარებდა. პატიოსანი ინტელიგენტები ჩუმად იყვნენ, ამ ფენის ნომენკლატურულმა წარმომადგენლებმა კი იმდენჯერ წარმოაჩინეს თავი რეტროგრადებად და ხელისუფლების უპრინციპო მხარდამჭერებად, რომ იმ სოციალური კაპიტალის ნარჩენებიც გაფლანგეს, რაც შემორჩენილი ჰქონდათ.

სახადი №4. ნომენკლატურული.

ორიოდ სიტყვით კიდევ ერთ, შედარებით მსუბუქ სახადზე.

თუკი ეთნოცენტრული ნაციონალიზმი, კრიმინალური რომანტიზმი და ინტელიგენციის პოლიტიკური ავტორიტეტი თითქმის მთლიანად იყო გაპირობებული ადრეულ ეპოქებში ჩამოყალიბებული სააზროვნო სტერეოტიპებით და თავისი ისტორიული ფესვები გააჩნდა, მითი კომუნისტური ნომენკლატურის პროფესიონალიზმის შესახებ პრაქტიკულად გამსახურდიას მმართველობის ხანაში იშვა.  ეს იყო  ერთგვარი უკურეაქცია კარვის ქალების, მედოლე პრეფექტების და სხვა არაკომპეტენტური კადრების აღზევებაზე. მათ ფონზე ძველი საბჭოთა ნომენკლატურა მართლაც ზესოლიდურად გამოიყურებოდა,

გამსახურდიას ხანმოკლე ზეობა საკმარისი აღმოჩნდა იმისთვის, რათა 9 აპრილის ტრაგედიის შემდეგ ბრალეულობის კომპლექსით დამძიმებული ნომენკლატურა, მთლიანად  გათავისუფლებულიყო ყოველგვარი მორალური პასუხისმგებლობისგან. შეუწყნარებლობის ისტერიული ატმოსფერო, არაკვალიფიციური კადრები, ხელისუფლების ოპონენტების მოღალატეებად, მტრებად და კრემლის აგენეტებად  შერაცხვა - დროზე უფრო კარგი მკურნალი აღმოჩნდა. ნომენკლატურის საზოგადოებრივი რეაბილიტაცია იმდენად სწრაფად მოხდა, რომ 1995 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების დროს ედუარდ შევარდნაძის მთავარი კონკურენტი ჯუმბერ პატიაშვილი გახდა. არადა როდესაც ზვიად გამსახურდია პირველი მრავალპარტიული არჩევნების შედეგად მოვიდა ხელისუფლების სათავეში, ორი ცეკას მდივნის სამომავლო კონკურენციას დამოუკიდებელი საქართველოს პრეზიდენტის პოსტზე, ყველაზე შუმი ფანტაზიორიც ვერ წარმოიდგენდა.

მიუხედავად იმისა, რომ გამსახურდიას დამხობა თავის დროზე „ნომენკლატურულ რევანშად“ მოინათლა, სწორედ შევარდნაძის მმართველობამ დაამსხვრია კომუნისტური ნომენკლატურის პროფესიონალიზმის ახლადფეხადგმული მითი. როგორც კი მართვის სადავეები კვლავ ამ ხალხის ხელში აღმოჩნდა, მაშინვე ცხადი გახდა, რომ  ნომენკლატურა უფრო კორუფციული ურთიერთობების აწყობასა და წილში ჩაჯდომაში იყო დახელოვნებული, ვიდრე სახელმწიფო სტრუქტურების მართვაში.

ერთი შეხედვით ეს დიდი არაფერი სახადია, მაგრამ განსხვავებით ვთქვათ ბალტიისპირეთის ნომენკლატურისგან, ქართული ბიუროკრატია გაცილებით კორუმპირებული გახლდათ და ძალიან შორს იდგა სახელმწიფოებრიობისგან. ეს პრაქტიკამაც დაადასტურა და იმდენად დამაჯერებლად დაადასტურა, რომ  საქართველო ერთადერთი ქვეყანა აღმოჩნდა მთელი პოსტკომუნისტური სივრცის მასშტაბით, სადაც ნომენკლატურის წარმომადგენლებმა ვერ შეძლეს დაეკავებინათ წამყვანი პოზიციები პოლიტიკურ სპექტრში.

უკუკავშირი

შეიძლება ითქვას, რომ მიხეილ სააკაშვილს, თუკი იგი სერიოზულად მოიწადინებდა ევროპული ტიპის დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენებას, საამისოდ თითქმის იდეალური პირობები დახვდა.

დისკრედიტირებული ეთნოცენტრიზმი, დისკრედიტირებული ქურდები, დისკრედიტირებული ნომენკლატურა და გავლენადაკარგული ინტელიგენცია -  ასეთ წინაპირობებს ნებისმიერი დემოკრატი ხელისუფალი ინატრებდა ნებისმიერ პოსტკომუნისტურ ქვეყანაში, ხოლო თუ იმასაც გავითვალისწინებთ რამხელა მხარდაჭერა ჰქონდა სააკაშვილს იმ დროისათვის როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე გარეთ, უკეთესი სასტარტო პოზიცია მართლაც ძნელი წარმოსადგენია.

თუმცა, ძველი ილუზიებისგან გათავისუფლების საფასური გაცილებით მძიმე აღმოჩნდა, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანდა. ვარდების რევოლუციის შედეგად ხელისუფლებაში მოვიდა პოლიტიკოსებისა და საზოგადოებრივი აქტივისტების ის ახალგაზრდა თაობა, რომელიც 90-იან წლებში გამოიზარდა და საქართველოშიც და საზღვარგარეთაც აღიქმებოდა ქვეყნის ლიბერალურ რესურსად. ამასთან, ეს იყო თაობა, რომელმაც საკუთარ თავზე გადაიტანა ფასეულობათა გადაფასების მტკივნეული პროცესი. ცხადია, ამ პროცესს უკვალოდ არ ჩაუვლია, შეიძლება ითქვას, რომ სააკაშვილი და მისი გუნდი პრაქტიკულად განასახიერებს მთელი იმ მანკიერი ეფექტების აკუმულირებულ ერთობას, რაც თან ახლდა წინა ოთხი სახადის მოხდას.

ეთნიკურ ნაციონალიზმის დისკრედიტაციის მანკიერი ეფექტი იყო  ნიჰილისტური დამოკიდებულება „ქართველობის“ ანუ ფაქტობრივად, ქართული კულტურის და ისტორიის მიმართ. რამდენადაც ქართული იდენტობა დიდწილად ასოცირდებოდა ეთნოცენტრიზმთან, გამსახურდიას მმართველობამ ახალგაზრდა თაობის ლიბერალურ ნაწილში გააჩინა სერიოზული კონსერნები  საერთოდ ქართული იდენტობის მიმართ, რომელიც წმინდა წყლის ნიჰილიზმში გადაიზარდა, მათთვის „ქართული“ და „ნეგატიური“ პრაქტიკულად სინონიმებად იქცა.   

კრიმინალური რომანტიზმის დისკრედიტაციამ გამოიწვია იმ მორალურ ღირებულებებში ეჭვის შეტანა, რომელიც დეფორმირებული სახით ფიგურირებდა ე. წ. ქურდულ გაგებაში, მაგრამ  წარმოადგენდა და წარმოადგენს საერთოდ ადამიანური ურთიერთობების მრავალსაუკუნოვან ნორმებს. მაგალითად, ერთ-ერთი თანამედროვე ქართველი ლიბერალი (რომელიც დღემდე თანამდებობის პირია) სრულიად სერიოზულად უმტკიცებდა უმცროსკლასელებს, რომ ნამდვილი მოქალაქე ისაა, ვინც კორუმპირებულ მშობელს პოლიციაში „ჩაუშვებს.“ ასეთი განწყობა გარკვეულწილად ეხმიანებოდა ზემოაღნიშნულ იდენტობის კრიზისსაც, რადგან ქართულ კულტურაში მეგობრულ და ნათესაურ არაფორმალურ ურთიერთობებს საკმაოდ მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა.

ნომენკლატურის დისკრედიტაციამ კი შვა ეიჯიზმი, როცა მთელი საშუალო და უფროსი თაობა ჩაითვალა ტოტალიტარული მენტალიტეტისგან განუკურნებლად. უნდა ითქვას, რომ ამგვარი შეხედულებების დამკვიდრებას უფროსი თაობის ლიბერალებმაც საკმაოდ შეუწყვეს ხელი. ისინი ზედმეტად თვითკრიტიკულები იყვნენ და მწვავედ აღიქვამდნენ საკუთარ მიბმულობას საბჭოთა წარსულთან. აქედან გამომდინარე, მთელი ფსონი ახალგაზრდა თაობაზე დაიდო, რომელიც აშკარად არ აღმოჩნდა (და ვერც აღმოჩნდებოდა) მზად ასეთი ტვირთისთვის. ძველი ლიბერალები მხოლოდ მაშინ შეშფოთდნენ, როცა დაინახეს თუ როგორ ხორციელდებოდა მათივე თეორიები პრაქტიკაში. ტიპიური შემთხვევაა (დაახლოებით იგივე მოუვიდა ჰერბერტ მარკუზეს 1968 წლის პარიზის  ბუნტის შემდეგ), თუმცა, არც დიდად სანუგეშო.

სახადი №5.

და ეს ყველაფერი ერთად შეიწოვა იმ პოლიტიკურმა გუნდმა, რომელიც ფორმალურად დემოკრატიაზე და ლიბერალურ ღირებულებებზე იყო ორიენტირებული. ისინი ამას სულაც არ აღიქვამდნენ რაღაც ნაკლად, არამედ გულწრფელად მიაჩნდათ ლიბერალური მსოფლმხედველობის ორგანულ ნაწილად.  ამიტომაც მოხდა, რომ ხელისუფლება, რომელიც თავისუფლად შეიძლება გამხდარიყო დემოკრატიული ქართული სახელმწიფოს დამფუძნებელი, თვითონ აღმოჩნდა კიდევ ერთი სახადი.

ამგვარი „ნიჰილისტური ლიბერალიზმის“ დამკვიდრების მცდელობა. რაც სხვა არაფერი იყო თუ არა კულტურული რევოლუცია, რომელიც გულისხმობდა პროგრესული სახელისუფლო გუნდის მიერ ბნელი და ჩამორჩენილი მასის აღზრდა–გადამზადებას, უბრალოდ შეუძლებელია კრახით არ დამთავრებულიყო.

ეს არაა გასაკვირი და აქ მმართველი გუნდის არაკომპეტენტურობა მხოლოდ ერთი მიზეზია. მთავარი სხვაა: კულტურული ნიჰილიზმი გამორიცხავს პოზიტიურ ქმნადობას. ნიჰილიზმი მთლიანად დესტრუქციულია და რასაც ანგრევს, იმის სანაცვლოდ ვერაფერს გვთავაზობს. ამის თაობაზე შესანიშნავად თქვა 90–იანი წლების დასაწყისის პოეტური გაერთიანების, “რეაქტიული კლუბის“  წევრმა, ამჟამად საფრანგეთში მცხოვრებმა პაატა ქურდაძემ:  “საკუთარი წარსულში საკუთარი თავის იდენტიფიცირების უნარსმოკლებული თაობა, ვერასოდეს ვერ შეძლებს ახალ ეპოქასთან იდენტიფიცირებას. ის ყოველთვის აცდენილი იქნება რეალობას: რადგან წარსული ისეთივე დროა, როგორც აწმყო და მომავალი. მისი გამოცალკევება და მტვრიან თაროზე შემოდება მეტაფიზიკურად არღვევს სამყაროს რომელშიც ცხოვრობ, და მას შეუძლებელს ხდის.“

ეს სიტყვები ძალიან კარგად გამოხატავს იმას, რაც რიგით მეხუთე სახადი გახდა ქართული საზოგადოებისთვის. ამიტომაც იყო, რომ, რასაც სააკაშვილის გუნდი მოდერნიზაციად და რადიკალურ რეფორმებად ასაღებდა, რეალურად არასდროს გასცილებია რიტორიკის ფარგლებს. ის პერსპექტივის განცდა, რაც ახალგაზრდა თაობას ამ რიტორიკამ და აგრესიული ეიჯიზმის პოლიტიკამ გაუჩინა, მხოლოდ დროებითი ეფექტის მქონე აღმოჩნდა. არსებული რეალობა იმდენად დაცილდა პროპაგანდისტულ პიარ–რეალობას, რომ სიტყვასა და საქმეს შორის სხვაობა მეტად თვალშისაცემი გახდა.

მოკლედ, კიდევ ერთხელ დამტკიცდა, რომ წარსულის ტოტალური უარყოფით აწმყოც არ გწყალობს და მომავალიც არა გაქვს.  ცხადია, ეს არ ეხება ქართული საზოგადოების უმრავლესობას, ანუ მის კონსერვატიულ ნაწილს, რომლისთვისაც ქართველი ხუნვეიბინების ანტიკულტურული სულისკვეთება იმთავითვე მიუღებელი იყო, მაგრამ მათთვის, ვისაც საქართველოს მომავალი ევროპული ტიპის დემოკრატიად წარმოუდგენია, სააკაშვილის ხელისუფლება ძალიან კარგი გაკვეთილია,

                         მეექვსე სახადი. პრობლემა და პერსპექტივა

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ საქართველოში არსებულმა ყველა ხელისუფლებამ მოახდინა იმ მთავარი მითის, მთავარი ილუზიის დისკრედიტირება, რაც მის იდეურ საძირკველს წარმოადგენდა.

გამსახურდიამ – ეთნოცენტრული ნაციონალიზმის.

ჯაბა იოსელიანმა –  კრიმინალური რომანტიზმის.

ედუარდ შევარდნაძემ – ინტელიგენციისა და ნომენკლატურის  პოლიტიკური ავტორიტეტის.

მიხეილ სააკაშვილმა – ლიბერალიზმის ნიჰილისტური გაგებისა და კულტურული რევოლუციის. 

მაგრამ რამდენადაც სააკაშვილის გუნდის ნიჰილიზმი უფრო წინარე სტერეოტიპების მსხვრევის შედეგი იყო,  კულტურული რევოლუციის ჩავარდნამ შესაძლოა კონტრრევოლუციის ტალღა გამოიწვიოს და ამის ნიშნები უკვე აშკარად არის.

მართალი გითხრათ, ნაკლებად წარმომიდგენია ელიტარულ დონეზე ძველი კერპების  აღორძინება, მაგრამ როგორც ჩანს ერთი სახადი კიდევ წინ გვაქვს. ეს სახადი, ჩემის აზრით, იქნება (არსებითად უკვე არის კიდეც) რელიგიური ნაციონალიზმი, რომელიც სხვადასხვა დოზით ეთნოცენტრიზმსაც მოიცავს, კრიმინალურ რომანტიზმსაც და ინტელიგენციის სოციალურ როლსაც.

ქართული რელიგიური ნაციონალიზმი ასევე 90-იანი წლების პირმშოა. მართალია, საბჭოთა პერიოდის ისტორიული ნარატივი ქრისტიანობას  წარმოგვიდგენდა როგორც ქართველობის, ანუ ეროვნული იდენტობის ატრიბუტს, მაგრამ ჯერ ერთი, ეს ეხებოდა მხოლოდ ფეოდალურ ეპოქას, თანაც იგულისხმებოდა ზოგადად ქრისტიანობა და არა გამორჩეულად მართლმადიდებლური აღმსარებლობა. სადღეისოდ კი სრულიად სხვა ვითარებაა. მართლმადიდებლობა საზოგადოებრივი ცნობიერების დონეზე უკვე მიიჩნევა ეროვნული იდენტობის ერთ-ერთ განმსაზღვრელ ფაქტორად. ეს დიდწილადაა გაპირობებული ტრადიციული (ეთნოცენტრული) იდენტობის დისკრედიტაციითაც. ეთნოცენტრიზმის ჩანაცვლება მარტივად მოხდა იდენტობის სხვა, ნაცნობი ატრიბუტით, ხოლო კულტურული რევოლუციის აგრესიულმა და მარცხიანმა მცდელობამ კიდევ უფრო გააძლიერა რელიგიის ფაქტორი იდენტობის აღქმაში.

სააკაშვილის ხელისუფლებამ განვლილი წლების მანძილზე მთელი სახელისუფლო რესურსი მიახარჯა საზოგადოებრივ ავტორიტეტებთან ბრძოლას და მათი „ჩარეცხვის“ მცდელობას. კულტურული რევოლუციის შემოქმედნი ეტყობა სერიოზულად ფიქრობდნენ, რომ თუკი ყველა ტიპის საზოგადოებრივ ავტორიტეტს მოსპობდნენ, მათ ადგილს ავტომატურად თვითონ დაიკავებდნენ. რევოლუციური ძალისხმევა მიმართული იყო არა მარტო ტრადიციული და უკვე ფაქტობრივად წარსულში დარჩენილი ავტორიტეტების (ინტელიგენცია), არამედ შევარდნაძის დროს ჩასახული და ჯერ კიდევ სუსტი ინსტიტუტების - პოლიტიკური პარტიების,  არასამთავრობო სექტორისა და დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგაც. ამ ძალისხმევის შედეგი კი ის იყო, რომ ხელისუფლების ავტორიტეტიც დაეცა და უკიდურესად გაძლიერდა ეკლესია, ერთადერთი ინსტიტუცია, რომელსაც სააკაშვილის გუნდმა  ვერაფერი დააკლო და დღეს ეკლესიის მორალური ავტორიტეტი ისე მაღალია, როგორც არასდროს. ბუნებრივია, მოვლენათა ამდაგვარმა განვითარებამ ძალიან შეუწყო ხელი რელიგიური ნაციონალიზმის აღმავლობას.

და ეს იქნება კიდევ ერთი ძნელად და მტკივნეულად მოსაშორებელი სახადი, თუმცა, ავადმყოფობის სიმძიმეც და გამოჯანმრთელების სტადიაც დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ წარიმართება პოლიტიკური პროცესები საქართველოში

ეპილოგი

კარგად უნდა გავიაზროთ ერთი მომენტი: დღეს სააკაშვილის მმართველობა საქართველოში არის სუფთა ანაქრონიზმი. ამჟამინდელი პრეზიდენტი ისეთივე  პოლიტიკური ბანკროტია, როგორც შევარდნაძე იყო 2003 წლისთვის არანაირი იდეური და მორალური საფუძველი ამ ხელისუფლების ზეობას საქართველოში დღეს არა აქვს. მარტო რეპრესიული აპარატის ხარჯზე ძალაუფლების თვითმიზნური შენარჩუნება კი დიდხანს ვერ მოხერხდება.

არის მხოლოდ ორი ვარიანტი:  ან პრეზიდენტი ეტაპობრივად, დემოკრატიული პროცედურების მეტ-ნაკლები დაცვით დათმობს მართვის ბერკეტებს და ამ შემთხვევაში რჩება რეალური ალბათობა პროდასავლური და ლიბერალური ხელისუფლების მოსვლისა ქვეყნის სათავეში, ან ხელისუფლება მაინც შეიცვლება, ოღონდ რუსეთზე ორიენტირებული ნაციონალისტური ძალებით, რომელთა მთავარი იდეური ბაზისი იქნება სწორედ რელიგიური ნაციონალიზმი.

პირველ შემთხვევაში, ქვეყნის დემოკრატიზაცია, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ინსტიტუციების ავტორიტეტის გაზრდა, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის დარეგულირება სეკულარობის პრინციპით, არსებითად შეამცირებს იმ რისკებს, რაც რელიგიურ ნაციონალიზმს ახლავს თან. მეორე შემთხვევაში კი ჩვენ ყველა ვიხილავთ, თუ რას ნიშნავს რელიგიური ნაციონალიზმი მის პრაქტიკულ განხორციელებაში. გარწმუნებთ ეს იქნება არანაკლებ მძიმე კოშმარი, ვიდრე ეთნოცენტრული ნაციონალიზმის გამოვლინებები იყო, შეიძლება უფრო მძიმეც.

იმ ვითარებაში, როცა ურთულესი სოციალ-ეკონომიკური და პოლიტიკური პრობლემების ფონზე პრეზიდენტი „მესტიის სიღნაღიზაციისა“ და მტკვარზე შუშის ხიდის გადებითაა დაკავებული, მისი გარემოცვა კი მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, როგორ შეინარჩუნოს მართვის სადავეები, ხელისუფლების კეთილი ნების იმედად ჩემი მტერი იყოს. აქ ყველაფერი დამოკიდებულია, ერთის მხრივ, საერთაშორისო კონიუნქტურაზე (რომელსაც სააკაშვილის მმართველობა აშკარად ვერ ერგება) და, რაც მთავარია, ქართულ საზოგადოების ძალისხმევაზე.

არ მინდა ძალიან პესიმისტური პროგნოზი გავაკეთო და ამიტომ ოპტიმისტურად დავასრულებ; ასე იქნება თუ ისე, მსუბუქი თუ მძიმე ფორმით, რელიგიური ნაციონალიზმის სახადი ჩვენ მაინც არ აგვცდება. სახადი კი იმის სახადია, რომ ქვეყანა მას მოიხდის და კიდევ ერთხელ, უკვე საბოლოოდ გამოჯანმრთელდება. დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან დღემდე, ისტორიისთვის ძალიან მოკლე პერიოდში, ხუთი სხვადასხვა ტიპის სენი დაძლია ქართულმა ორგანიზმმა. დარწმუნებული ვარ, მეექვსესაც დაძლევს. და ეს იქნება ალბათ ერთ-ერთი უსერიოზულესი ნაბიჯი დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობის გზაზე.   

სწორედ ამ ოპტიმისტურ ნოტაზე მინდა დავასრულო. ჩათვალეთ, რომ მარადიულ კითხვას “როდის გვეშველება?“  ჩემდა თავად ძალიან კონკრეტული პასუხი გავეცი.

90-იანების მივიწყებული ხიბლი

   
გასული საუკუნის 90-იანი წლები ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში სრულიად უნიკალური ათწლეულია.

საერთოდ, თუკი რაიმე არის მართლაც გასაოცარი და უნიკალური ქართველებში, ეს ჩემის ღრმა რწმენით, ძალიან მოკლე ისტორიული მეხსიერებაა, რომელიც ძალიან მოკლე ხანში ყველაფერს ლეგენდად და მითად აქცევს, უკრიტიკო კლიშეებისა და სტერეოტიპების გაქვავებულ კონსტრუქციად. ოთხმოცდაათია წლებიც უკვე არის მითი, თავისი ლეგენდარული ისტორიით, სიმბოლოებით, გმირებით და ანტიგმირებით.

კონტექსტი ძირითადად უარყოფითია. როგორც წესი, ამ ათწლეულზე აპელირებისას იხსენებენ გამსახურდიას დამხობას, მხედრიონს, ბანდებს, ქურდებს, აფხაზეთის ომში მარცხს, დაკარგულ ანაბრებს, გაუცემელ პენსიებს, ყოვლისმომცველ კორუფციას, და, რა თქმა უნდა უშუქობას, გადამწვარი ფიდერებით, მოხრიგინე გენერატორებით და საკულტო მე-9 ბლოკით, ვერა და ვერ რომ ეღირსა რემონტი და ამუშავება.

ეს ყველაფერი ნამდვილად იყო, მაგრამ ეს მაინც ლეგენდაა, მაინც მითია, რადგან ეს არ იყო ყველაფერი. სხვებისა არ ვიცი, მაგრამ გასული საუკუნის 90-იანი წლები ყველაზე საინტერესო პერიოდი  იყო ჩემს ცხოვრებაში,  რომელიც აწი აღარასოდეს განმეორდება, თუნდაც იმიტომ, რომ მაშინ ყველაფერი პირველად იყო

მახსოვს პირველი წლები სამხედრო გადატრიალების შემდეგ: შეიარაღებული უნიფორმიანები ყოველ ფეხის ნაბიჯზე; სროლები ღამით; დახვრეტილი მიტინგები; ვიტრინებჩალეწილი და გაძარცვული ჯიხურები; ქუჩებიდან გამქრალი პოლიცია; პურის რიგები; გაუქმებული რესტორნები, კაფეები და სახინკლეები, ავტომატიანი ბიჭების მუქთა მომსახურებას რომ ვერ გაუძლეს; გადაჭედილი მატარებლები და მეტროები; მანქანის წართმევის შიშით დაცარიელებული ტრასები; თბილისის ქუჩებში კანტი-კუნტად შემორჩენილი ტროლეიბუსები...

ძალიან ძნელი წარმოსადგენი იყო, რომ სულ მოკლე ხანში, ჰიპერინფლაციის მორევში ჩავარდნილ, ომში დამარცხებულ და “ესენგეში” შესულ საქართველოს მსოფლიო პრესაში ერთ-ერთ ყველაზე პერსპექტიულ პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოდ მიიჩნევდნენ და “ვეფხვის ბოკვერადაც” კი მოიხსენიებდნენ, სამხრეთ აღმოსავლეთის “ვეფხვების” - ტაილანდის, სინგაპურის და მალაიზიის ანალოგიით. თანაც უფასოდ, ლობისტური ფირმებისთვის მილიონების გადახდის გარეშე.  

ყველაფერი თითქოს ჯადოსნური ჯოხის ერთი აქნევით შეიცვალა და ამ ჯოხის ფუნქცია იმელის ეზოში აფეთქებულმა ბომბმა შეასრულა. ორიოდ წამით დაგვიანებულმა ბათქმა სასიკვდილოდ გაწირული შევარდნაძე სასწაულებრივ იხსნა  და შეიარაღებული ფორმირებების ძალაუფლებას ფაქტობრივად წერტილი დაუსვა. იგორ გიორგაძე გაიქცა, მხედრიონის ლიდერები დაიჭირეს. ეს არ იყო უბრალო ამბავი და არ შემოფარგლულა რესტორან-კაფეების გახსნით. ცვლილებები ძალიან მკვეთრი იყო და ძალიან ხელშესახები.

პირველად საქართველოში ჩვენ გაგვიჩნდა საკუთარი ვალუტა; პირველად საქართველოში ერთი მეორის მიყოლებით გაიხსნა უცხო ქვეყნის საელჩოები; პირველად საქართველოში ამოქმედდნენ საერთაშორისო ფონდები - ტასისი, ევრაზია, ფრიდრიხ ებერტი, გაეროს განვითარების პროგრამა. სოროსის ფონდი.
პირველად საქართველოში შეიქმნა არასამთავრობო უფლებადაცვითი ორგანიზაციები, სახელმწიფო ბიუჯეტზე რომ არ იყვნენ დამოკიდებული და ძირითადად უცხოური ფონდებისგან იღებდნენ გრანტებს.

არ იცოდა შევარდნაძემ პიარი და ვერ მოისაზრა ტვინი შეეჭამა მოსახლეობისთვის გრანდიოზული  წარმატებების დღეში შვიდჯერ შეხსენებით. სააკაშვილს კი ეტყობა სინგაპური და “პირველად საქართველოში” იმ დროიდან ჩარჩა მეხსიერებაში.

მაგრამ მთავარი მაინც სხვა იყო - ახალი ხედვები, ახალი სახეები. თემები,  მანამდე არასდროს რომ არ ყოფილა მსჯელობის საგანი. ყველაფერი, რაც კი საბჭოთა პერიოდში ოფიციალურ, ნახევრად ოფიციალურ თუ არაოფიციალურ დონეზე ლამის საკრალურ დოგმებად ითვლებოდა, სრულიად უცერემონიოდ იქნა დამდაბლებული, გაკრიტიკებული და ალაგ-ალაგ შეგინებული და მასხრად აგდებულიც. აბა, ვინ წარმოიდგენდა ოდესმე, რომ რუსთაველი გამოცხადდებოდა ქართული ლიტერატურის მთავარ მუხრუჭად, ფალიკურ სიმბოლოებად შერაცხავდნენ ქართვლის დედას და ნავთობსადენს, გამოქვეყნდებოდა სკაბრეზული ტექსტები შუშანიკის წამების, ბიბლიის და ვეფხისტყაოსნის მოტივებზე, ილაპარაკებდნენ ინტელიგენციის კონფორმიზმზე, სამღვდელოების სიბნელეზე, აგრეთვე იმაზე, ილია რომ სუსტი პოეტია და დიდოსტატის მარჯვენაც არაა შედევრი; გაჩნდებოდნენ ფემინისტები, ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების უფლებადამცველები.

და ეს ყველაფერი გადაიცემოდა ტელევიზიით, დაიწერებოდა გაზეთებში, ყოველივე ამის მთქმელებს კი მიიწვევდნენ პარლამენტში საკომიტეტო მოსმენებზე, მოუწყობდნენ შეხვედრებს, დაუთმობდნენ აუდიტორიას, დაპატიჟებდნენ კონფერენციებსა და სემინარებზე როგორც საქართველოში, ისე საზღვარგარეთ. გაჩნდებოდა უამრავი დამოუკიდებელი გაზეთი და რეალურად  დამოუკიდებელი ტელევიზია.

ცალკე თემაა მუსიკა, კერძოდ ქართული როკი, რომელიც ნახევრად არალეგალურ მდგომარეობაში შესრულებული როკ-კლასიკის ქავერებიდან ქუჩებში და საკონცერტო დარბაზებში გავიდა სრულიად ორიგინალური ტრეკებით. ნიჭიერ შემსრულებელთა მთელი პლეადა - ირაკლი ჩარკვიანი, ლადო ბურდული, დადა დადიანი, რობი კუხიანიძე, ქიშო გლუნჩაძე, სერგი გვარჯალაძე,ზუმბა, ნიაზ დიასამიძე... არაფერი ისე კარგად არ ასახავს იმ პერიოდის სულისკვეთებას, იმ ეპოქის სულს, როგორც მათი სიმღერები, დღეს რომ უკვე კლასიკურ ჰიტებადაა ქცეული. და არა მხოლოდ მათი. მსუბუქად მელანქოლიური “სოფთ ეჯექთი”,  ფრანგულაქცენტიანი “შუქი მოვიდა”, მაშინ ყველასთვის უცნობი “უცნობი” ასევე ორგანულად ავსებდნენ იმ სივრცეს, რომელიც თითქოს არსაიდან გაჩნდა და სიახლის განუმეორებელი განცდა შექმნა. აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ: ყველაფერი რომ წაიშალოს, გასული საუკუნის 90-იანები ქართული როკის ოქროს ხანად მაინც დარჩება. თუმცა, ეს, როგორც უკვე ვთქვი, ცალკე თემაა, რომელიც ჩემზე უფრო კომპეტენტურ კრიტიკოსს იმსახურებს.

მე ვერ ვიქნები ალბათ ბოლომდე ობიექტური, რადგან მიმდინარე მოვლენებისთვის გარედან არ მიყურებია. უშუალოდ ვმონაწილეობდი იმ პროცესებში - ვესწრებოდი საკომიტეტო მოსმენებს, დავდიოდი სემინარებზე, ვადგენდი და ხელს ვაწერდი სხვადასხვა მიმართვებს, ვწერდი ჟურნალ-გაზეთებში, ქუჩის აქციებიც არ ჩამიგდია, საკმაოდ მცირერიცხოვანი “ენჯეოშნიკები” რომ აწყობდნენ.  მოკლედ, ჩემი ჭკუით სხვებთან ერთად ვანგრევდი კლიშეებს და სტერეოტიპებს და ცოტა მიკვირდა კიდეც, დიდ წინააღმდეგობას რომ არ ვაწყდებოდით.  

მთავარი სწორედ ცვლილებათა შეუქცევადობის  განცდა იყო და კიდევ განცდა იმისა, რომ ჩვენ პირველები ვიყავით.  ძველი ნომენკლატურული ურთიერთობები, მმართველობის საბჭოური სტილი თითქოს უკანმოუხედავად ბარდებოდა წარსულს,  და თავად ეს ნომენკლატურაც თითქოს უსიტყვოდ აღიარებდა, რომ მათი დრო მიდის. შეიძლება ამიტომაც არ იყო დიდი დებატები, ღირებულებათა დაპირისპირება, მამათა და შვილთა კონფლიქტი. მოგვიანებით სისტემა თითქოს გამოერკვა ბურანიდან და გაიბრძოლა, თუმცა ვერც კორუმპირებული მოხელეები, ვერც გურამ შარაძე, და მით უმეტეს ვერც ბასილ მკალავიშვილი ვერ გამოდგებოდნენ ახალი დროების სოლიდურ საპირწონედ . ისინი დამარცხდნენ, მაგრამ ჩვენც ვერ გავიმარჯვეთ.  

არა ვარ ბოღმა და  აგრესიული ტიპი, მაგრამ რას ვერ ვუყურებ დღემდე გულგრილად და იმას, თუ როგორ გააბანძა და გააპარტახა იმდროინდელი იდეალები  იმ ხალხმა, ვისი იმედიც ყველაზე მეტად გვქონდა. და ალბათ კიდევ უფრო ძნელია იმის აღიარება, რომ ასეთი მარცხი სრულიად კანონზომიერია. ჩვენს თვალწინ გამოზრდილი თაობა, საქართველოს ლიბერალური რესურსის აბსოლუტური უმრავლესობა, იქცევა ისე, როგორც აღიზარდა. აკეთებს იმას, რაც ისწავლეს და ეს ჩვენი, საბჭოთა ეპოქაში გამოზრდილი “ზაპადნიკების” ბრალი უფროა, ვიდრე მათი.

ჩვენ ძალიან დაკომპლექსებულები ვიყავით ჩვენი საბჭოური წარმომავლობით, ჩვენ ვერ გავბედეთ პასუხისმგებლობის აღება საკუთარ თავზე და ყველაფერი ახალ თაობას გადავაბარეთ. ჩვენ ძალიან  დიდი ავანსები გავეცით ამ ახალგაზრდებზე, რომლებიც არანაირად არ იყვნენ ასეთი ტვირთისთვის მზად, არც  მორალურად და არც ინტელექტუალურად. ისინი თვითდამკვიდრებისთვის იბრძოდნენ და ჩვენ არათუ ხელს ვუწყობდით, პრაქტიკულად ადგილებიც გავუთავისუფლეთ, წინ გავუშვით, ლიდერებად ვაღიარეთ და მივაჩვიეთ იმ აზრს, რომ მხოლოდ ინტელექტუალური მხარდაჭერისთვის თუ გამოვდგებით.

ანკი რა უნდა ესწავლათ ამ ახალგაზრდებს ჩვენგან? მხოლოდ ნიჰილიზმი საკუთარი კულტურის მიმართ, რადგან მათ არ ჰქონდათ ის, რაც გულუბრყვილოდ გვეგონა რომ თავისთავად იგულისხმება - ამ კულტურისადმი კუთვნილების შეგრძნება. ჩვენ მხოლოდ გავუძლიერეთ კულტურული გარემოდან გაუცხოების განცდა, ჩვენ ვერ გავითვალისწინეთ, რომ მათთვის ქართული ტრადიციები უწინარესად ზვიადის მმართველობის მარაზმატულ ნაციონალიზმთან ასოცირდებოდა. ისინი, ჩვენგან განსხვავებით, არ იცნობდნენ ქართულ კულტურას. მათ ვერ მოასწრეს ამ კულტურის გათავისება, რადგან ძალიან ადრეულ ასაკში მოუწიათ პოლიტიკურ ბატალიებსა და ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ჩაბმა. მათ დრო არ დარჩათ განათლებისთვის და ცხოვრების გამოცდილების დაგროვებისთვის, ისინი პირდაპირ ძალაუფლების ველში მოხვდნენ. ძალაუფლება კი რყვნის,  გამოუცდელს და გაუნათლებელს კი განსაკუთრებით.

ჩვენ ვერც ის გავითვალისწინეთ, რომ  საერთაშორისო და უცხოურ ორგანიზაციები დემოკრატიის კადრების სამჭედლოდ ვერ გამოდგებოდა და ჩინოვნიკურ-ბიუროკრატიულ გარემოში დასაქმებული გოგო-ბიჭები მხოლოდ პროექტების ენაზე მოსაუბრე ჩინოვნიკებად და ბიუროკრატებად თუ ჩამოყალიბდებოდნენ.   

არადა ეს ჩვენ ჩავუჭედეთ თავებში ახალ თაობას, რომ მთავარია მენტალიტეტის შეცვლა და არა ინსტიტუციები,  რომ მთავარია დაანგრიო გაქვავებული ტრადიციები და მის ადგილას რაღაც კარგი და ლიბერალური ავტომატურად გაიზრდება, რომ მთელი საბჭოთა პერიოდი ქვეყნის ისტორიაში ერთი დიდი, სამარცხვინო ლაქაა, რომელიც ტოტალურად უნდა უარყო. ამიტომაცაა, დღეს ძველ კლიშეებთან მებრძოლ ზოგიერთ ნორჩ ლიბერალს როდესაც ვუსმენ, რაღაც დეჟავიუს მაგვარი შეგრძნება მიჩნდება - ეს ხომ ნანახიც მაქვს, გაგონილიც, წაკითხულიც, მე თვითონ მითქვამს და დამიწერია! მაგრამ ის რაც ადრე ნაღდი და ცოცხალი იყო, დღეს აშკარად უსიცოცხლოა, გამოფიტული და გამოშიგნული - არა ძალაუფლებასთან დაპირისპირებული, არამედ ხელისუფლებისგან წახალისებული, არა უსამართლობის წინააღმდეგ პროსტესტის ნაწილი, არამედ საზოგადოებრივი ცხოვრების საერთო კონტექსტიდან ამოგლეჯილი.  რაღაც სიახლეც არის, ვთქვათ ადრე რელიგიურ ექსტრემიზმზე გაცილებით ნაკლებს ლაპარაკობდნენ და სექსუალური უმცირესობების უფლებებზე საერთოდ არაფერს, მაგრამ როდესაც პროტესტის გამოთქმისთვის პოლიციის და უშიშროების მხარდაჭერას ითხოვ, ასეთი პროტესტის ფასი კაპიკია, მით უმეტეს, თუ სხვა სფეროში უსამართლობის გამოვლინებას ვერ ხედავ და არც გინდა ხედავდე..

ცნობილი გამოთქმაა, რომ ისტორია მხოლოდ ორჯერ მეორდება: ერთხელ როგორც ტრაგედია და მეორედ როგორც ფარსი. ოთხმოცდაათიანების კულტურული გარღვევის ტრაგედიაც ისაა, რომ გამარჯვებული ეპიგონების ხელში იგი ნამდვილ ფარსად იქცა. მამათა და შვილთა ბრძოლა არ შედგა. სამაგიეროდ დღეს საქართველოში შვილიშვილები ებრძვიან ბაბუებს და თავგამოდებით ანგრევენ იმ კლიშეებს, რომლებიც მათმა მამებმა ისე დაანგრიეს, თვითონაც ვერ გააცნობიერეს ხეირიანად.    

და რა მივიღეთ? ერთის მხრივ, უფროსი და საშუალო თაობის მზარდი მარგინალიზაცია, უსაქმოდ და უფუნქციოდ დარჩენილი  ადამიანების უზარმაზარი მასა, ერთადერთ შვებას რომ უკულტურო მოძღვართა აპოკალიფსურ ქადაგებებში ჰპოვებს, მეორეს მხრივ კი უწიგნური ნუვორიშების ელიტა, რომელთაც იმის თავი და შნოც არა აქვთ, რომ ელიტად ჩამოყალიბდნენ.  

ჩვენ კი, საშუალო თაობის პროდასავლელი ინტელიგენტები, ქართული ლიბერალიზმის მეკვლეები, პირველაღმომჩენები და ყინულმჭრელები, სადღაც შუაში გავეჩხირეთ. საინტერესოა, რომ ამ კონტინგენტის ძალიან მცირე პროცენტი თუ წავიდა ნუვორიშების მოსამსახურედ, უმრავლესობა მათ გავემიჯნეთ, მაგრამ  რაიმე ქმედითი ალტერნატივის შექმნა ვერ შევძლით. ეს არცაა გასაკვირი. ჩვენ ხომ საქმის ნაცვლად ლაპარაკი უფრო გვეხერხება და თან ეს სალაპარაკო სივრცეც შეგვიზღუდეს.  

და ახლა, როცა ნაციონალური ტელეარხებიდან ნიაღვარივით მოედინება ჯერ არნახული უგემოვნობის ნაკადი, როდესაც სალონურობისა და ზეპური საზოგადოების პრეტენზიით გვჩრიან გააზნაურებულ მდაბიოთა გულისამრევ მანჭვა-გრეხას, როდესაც კულტურული რევოლუციის მაუწყებლად წარმოგვიდგენენ პავლიკ მოროზოვის მორალთან შეზავებულ  უნიჭო ეპატაჟს, როგორც არასდროს ისე გვჭირდება ოთხმოცდაათიანებში დაბრუნება, იმ პერიოდის გამოცდილების გათვალისწინება და ერთგვარად მეორე წრეზე წასვლა

ჩვენ არ გვჭირდება არც კულტურული რევოლუცია და არც კონტრრევოლუცია, მაგრამ ჩვენ კვლავ გვჭირდება ცოცხალი პროტესტი, ჩვენს მიერვე ნაგები და ნუვორიშების მიერ სასტიკად ვულგარიზებული კლიშეების დანგრევა, რათა კვლავ გავაცოცხლოთ ის იდეალები, რომელიც ოთხმოცდაათიანებში ასე ადვილად მისაღწევი გვეჩვენებოდა. დრო მიდის, თაობები იზრდებიან და ისე ნუ ვიზამთ, რომ ჩვენი ქვეყნის ყველაზე საინტერესო, გარდამტეხი მნიშვნელობის ეპოქა მხოლოდ  ქურდებისა და კორუმპირებულების მეუფებასთან ასოცირდებოდეს, თანაც ენერგოკრიზისის წყვდიადში. არაფერ კარგს ასეთი მითოლოგია არ მოგვიტანს, მხოლოდ ახალ სიბნელეს და ახალ კორუმპირებულებს.

მაგრამ ამ იდეალებს ვერ გავაცოცხლებთ  თუ არ გავიაზრეთ ის შეცდომები, რომელიც იმ ეპოქას ახლდა. დღეს ჩვენ კრიტიკული ხედვა და ცვლილებები გვჭირდება კულტურაში ინტეგრირებულის პოზიციიდან და არა ამ კულტურასთან დაპირისპირება, გვჭირდება არა უარყოფა, არამედ განვითარება, ჩვენ უნდა ვეძებოთ და ვიპოვოთ ის ხიდები, ჩვენს იდეალებს ჩვენივე წარსულთან რომ აკავშირებს და არ ვანგრიოთ განურჩევლად სადაც კი რამე ხიდის მაგვარს დავინახავთ. ჩვენ ეს ერთხელ უკვე გავაკეთეთ და დღეს დასანგრევი გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე ასაშენებელი.

ამისთვის ისევ ჩვენ, მარგინალ კონსერვატორებსა და ნუვორიშ ლიბერალებს შორის გაჩხერილმა ოთხმოცდაათიანების ნარჩენებმა უნდა გავაცნობიეროთ საკუთარი პასუხისმგებლობა იმაზე, რაც დღეს გვაქვს და უფრო ინტენსიური კონტაქტები ვიქონიოთ იმ თაობასთან, რომელიც ახლა იზრდება, ახლა იდგამს ფეხს და რომელსაც ფრიად ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვს წარსულზე. ჩვენ უკვე ამ პლეადის ახალგაზრდებთან ერთად უნდა შევძლოთ ოთხმოცდაათიანების მითის ცოცხალ მემკვიდრეობად გარდასახვა და  გააზრება. სხვანაირად ვერანაირ სამომავლო მოდელებს ვერ შევქმნით და ან ისევ იმ შეცდომებს გავიმეორებთ, რაც ერთხელ უკვე დავუშვით, ან ჩვენდაუნებურად რევანშიზმის აღორძინებას შევუწყობთ ხელს.

რთული ამბავია, მაგრამ საინტერესო, რაც კარგად ვიცით.  ერთხელ ეს გზა ხომ უკვე გავიარეთ, არც ისე შორეულ ოთხმოცდაათიანებში.